سرطان دهانه رحم سالانه جان دست‌کم 290 هزار زن را در سراسر جهان می گیرد. در کشورهای توسعه یافته این سرطان در رده هفتمین سرطان زنان قرار می‌گیرد.
سرطانهای سینه، ریه، روده، رحم، تخمدان و سرطانهای سیستم لنفاوی جلوتر از این سرطان هستند ولی در کشور ما سرطان گردن رحم شایع‌تر است و از قضا در خانم‌هایی که سطح اقتصادی و سواد پایین‌تری دارند دیده می‌شود. اکثر مرگ و میرهای ناشی از این بیماری در کشورهای در حال توسعه اتفاق می افتد؛ فقط به این دلیل که راه های شناسایی و تشخیص بیماری در آنها عقب‌تر از کشورهای پیشرفته است.
اکثر زنان در مناطق محروم که فاقد مراکز آزمایشگاهی برای غربالگری این بیماری هستند و آگاهی نسبت به راه‌های شناسایی این بیماری ندارند، جان خود را از دست می‌دهند.
اهمیت سرطان دهانه رحم در این است که در صورت تشخیص در مراحل ابتدایی، کاملا قابل درمان است. در کشورهای غربی با غربالگری توانسته‌اند مرگ ومیر این بیماری را به حداقل برسانند.رعایت نکاتی که دکتر فاطمه قائم مقامی، فوق تخصص سرطان شناسی زنان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در این گفت‌‌وگو بر آنها تاکید می‌کند، نوید‌بخش پیشگیری از این بیماری و داشتن یک عمر طبیعی و طولانی برای زنان خواهد بود.
- درباره ویروسی که عامل ایجادکننده بیماری است، توضیح می‌دهید؟
- بگذارید اول توضیح بدهم که دهانه رحم کجاست. پایین‌ترین و در دسترس‌ترین قسمت رحم را گردن یا دهانه رحم می‌گویند . برای بارداری ترشحات دهانه رحم بسیار لازم است؛ به طوری که این ترشحات اگر طبیعی نباشد در باروری یک خانم تاثیر منفی دارد. این عضو از بدن می‌تواند در معرض یک سری از بیماری‌های مقاربتی هم قرار بگیرد.
به طوری که ثابت شده سرطان گردن رحم یک بیماری مقاربتی است که توسط ویروس پاپیلومای انسانی منتقل می‌شود. اگرچه زمینه ایمونولوژیک فرد نیز در بروز این بیماری موثر است ولی در 90 درصد موارد عامل ایجادکننده این بیماری ویروس پاپیلومای انسانی است.
- چه کسانی بیشتر در معرض آلودگی این ویروس قرار دارند؟
- خانم‌هایی که تعدد ازدواج دارند و یا همسران‌شان تعدد ازدواج داشتند و یا کسانی که در سنین پایین‌تری ازدواج می‌کنند، در ریسک بالاتری برای ابتلا به این بیماری هستند. همچنین معمولا تعدد حاملگی‌ها و اعتیاد به سیگار یک خانم را بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار می‌دهد.
- ظاهرا این سرطان تا مراحل پیشرفته علامتی ایجاد نمی‌کند.
- درست است. برای همین باید برنامه‌های غربالگری اجرا کرد. یعنی برنامه‌هایی که با آنها در میان همه آدم‌های ظاهرا سالم، کسانی که در معرض خطرند یا در مراحل اولیه بیماری هستند را تشخیص داد. غربالگری این بیماران به این صورت است که معمولا خانمها بعد از ازدواج از سن 21 سالگی، سالی یکبار باید تحت آزمایش سلول شناسی دهانه رحم به نام «پاپ اسمیر» قرار بگیرند. وقتی که این تست سه بار انجام شد و منفی بود فواصل آن را می‌توان طولانی‌تر کرد یعنی دو تا سه سال یکبار آن را انجام داد.
- واقعا دردسر انجام این تست به فوایدش می‌ارزد؟
- ارزش این تست برای تشخیص سرطان دهانه رحم این است که این سرطان یک دوره طولانی دارد یعنی ابتدا از یک‌سری تغییرات سلولی شروع می‌شود و 10 سال طول می‌کشد تا این که این تغییرات به یک سرطان مهاجم تبدیل شود.
بنابراین اگر خانمی در این مراحل مورد آزمایش قرار گیرد، به راحتی می‌توان در مراحل اولیه بیماری را تشخیص داد و با درمانهای ساده‌تری که به صورت تخریب به وسیله لیزر و یا برداشتن مخاط دهانه رحم به وسیله چاقو است، آن بیماری را کاملا از بین برد.
- آیا این کارها تاثیری هم در طول عمر فرد مبتلا به سرطان دارد؟
- ببینید، اگر غربالگری به درستی انجام نشود بیماری به مراحل پیشرفته خواهد رسید و طول عمر بیمار کاهش خواهد یافت. چون این تومور به طور موضعی در لگن پیشرفت می‌کند و روی مجاری ادراری اثر فشاری می‌گذارد و اکثرا این بیماران به علت اورمی یعنی افزایش اوره خون و اختلال در کارکرد کلیه جان خود را از دست می‌دهند تا مسئله خونریزی. گاهی نیز در مراحل پیشرفته سوراخ شدگی مثانه و روده ایجاد می‌شود و اختلال در دفع ادرار بوجود می‌آید.
- در ابتدای بیماری، فرد با چه علائمی به پزشک مراجعه می‌کند؟
- گفتم که متاسفانه بیماری در مراحل اولیه هیچ علامت خاصی ندارد و فقط با تستهای پاپ اسمیر قابل تشخیص است، ولی در مراحل پیشرفته به صورت خونریزی، ترشحات متعفن و گاهی در مراحل پیشرفته‌تر به صورت توده‌هایی که به احشاء مقابل فشار وارد می‌کند و باعث درد لگنی، اختلالات ادراری و اختلالات دفع گوارشی ایجاد می‌شود، تظاهر می‌کند.
معمولا خونریزی به صورت لکه‌بینی حین اعمال زناشویی خودش را نشان می‌دهد. حتی ممکن است در حین نمونه‌گیری و معاینه این خونریزی ایجاد شود بنابراین خانمها با دیدن لکه‌های غیر طبیعی و ترشحات مداوم باید برای انجام آزمایش مراجعه کنند.
- بیشتر کدام گروه سنی از زنان دچار این علائم می‌شوند؟
- بیشتر در خانم‌های مسن تظاهر می‌کند، به دلیل آنکه خانم‌های مسن بعد از سن باروری دیگر مراجعه پزشکی نمی‌کنند، در حالی‌که حداکثر سن شروع سرطان تهاجمی گردن رحم 55 سالگی است. برای همین هر شش ماه یکبار انجام آزمایشهای پاپ اسمیر لازم است.
- به جز پاپ اسمیر آیا روش تشخیصی دیگری برای سرطان دهانه رحم وجود دارد؟
- بله، البته. به جز تست پاپ اسمیر روشهای تشخیصی دیگری هم هست مثل دیدن دهانه رحم به وسیله یک میکروسکوپ سه بعدی که به آن کولپوسکوپی می‌گویند. وقتی که سلولهای غیر طبیعی در تست پاپ اسمیر دیده شدند، صلاح است که فرد با این میکروسکوپ مورد بررسی قرار گیرد.
این میکروسکوپ بدترین ضایعه دهانه رحم را نشان می‌دهد و باید از آنجا بیوپسی تهیه شود. در حقیقت با بیوپسی تشخیص بافت‌شناسی داده می‌شود. در حقیقت پاپ اسمیر تستی است که تشخیص اولیه می‌دهد ولی با کلوپوسکوپی و بیوپسی می‌توان تشخیص قطعی بیماری را داد. تست دیگر برای تشخیص این سرطان تست ویروسی است که در آن آنتیژن ویروس مورد بررسی قرار می‌گیرد.
- امروزه بیشتر از کدامیک از این تستها استفاده می‌شود؟
- امروزه بیشتر تست ویروسی استفاده می‌شود. به نظر می‌رسد دقت این تست در تشخیص این بیماری بیشتر از تستهای پاپ اسمیر است ولی فقط نوع اولیه آن در چند آزمایشگاه در ایران انجام می‌شود و نوع پیشرفته‌تر آن هنوز وارد کشور نشده.
- در مورد نحوه آزمایش پاپ اسمیر بیشتر توضیح می‌دهید؟
- اولا بهتر است که برای انجام آزمایش پاپ اسمیر از یک هفته قبل دارویی مصرف نشود و از 48 ساعت قبل روابط زناشویی قطع شود. بهترین زمان انجام پاپ اسمیر چند روز پس از پایان یافتن دوره ماهانه است، به دلیل اینکه در این زمان دهانه رحم زخامت کافی دارد و سلولهای بیشتری برای نمونه‌گیری وجود دارند. قبل از آزمایش از دوش واژینال نیز نباید استفاده شده باشد.
اما آزمایش پاپ اسمیر بسیار ساده است. به طور کلی تستهای غربالگری موقعی ارزشمند هستند که ساده و غیر تهاجمی باشند. همچنین این آزمایش نسبت به هزینه پیشگیری بسیار مقرون به صرفه است. این تست دردی هم ندارد. نحوه آزمایش به این صورت است که وسایل خاصی به نام «اسپاچولا» را داخل دهانه رحم می‌گذارند و آن را360 درجه حرکت می‌دهند. این کار باعث می‌شود که از دور تا دور سوراخ دهانه رحم سلولها کنده شوند. بعد از آن این سلولها به آزمایشگاه فرستاده می‌شوند و پاسخ آزمایش برای پزشک یا بیمار فرستاده می‌شود.
- بعد از تشخیص، همیشه نیازی به برداشتن کامل رحم است؟
- در خانمی که باروری‌اش کامل شده و نیازی به حاملگی ندارد یک روش بهتر این است که رحم به طور کامل برداشته شود به خصوص در مواقعی که سرطان تمام مخاط دهانه رحم را گرفتار کرده است.
- در مورد واکسنی که به تازگی آمده هم توضیح می‌دهید؟ واکسنی که اخیرا برای سرطان دهانه رحم ساخته شده تا چه حد از آن پیشگیری می‌کند؟
- واکسن اچ پی وی که از همان ماده آنتیژن و ویروس پاپیلومای انسانی تهیه شده، در کشورهای غربی به خانمها تزریق می‌شود. علاوه بر آن با تزریق واکسن، دیگر نیازی به تست پاپ اسمیر که بانوان موظف بودند به طور مرتب اجرا کنند، نخواهد بود. واکسن جدید اسمش «سرداریک» است و ویروس پاپیلوما را نابود می‌کند، ولی هنوز این واکسن وارد کشور ما نشده است.
